พูดถึง “เกษตรพอเพียง” หลายคนอาจจะนึกถึงภาพของการที่ต้องมีที่ดิน 1 ผืน ขนาดใหญ่พอสมควร แล้ว จัดการแบ่งสรร ปันส่วน ที่ดินเพื่อทำนาปลูกข้าว ทำสวน ขุดบ่อเลี้ยงปลา เลี้ยงสัตว์ แต่ในความเป็นจริงแล้ว พื้นที่เล็กๆรอบบ้านของเรา ก็สามารถทำ เกษตรพอเพียงได้ ขอเพียงเข้าใจหลักการ !!!
ในโอกาสดูงาน หลักปรัชญาเกษตรพอเพียง ที่ ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติ โครงการอันเนื่องมากจากพระราชดำริ นครนายก .. ศูนย์ศึกษา เรียนรู้ ที่อัดแน่นด้วยศาสตร์แห่งการจัดการผืนแผ่นดิน ที่แสดงแนวคิดรักษาธรรมชาติ จากภูผาละเรื่อยตลอดสายน้ำสู่มหานที .. ไม่ใช่เพียงแค่ตัวอย่างการจัดการที่ดินผืนใหญ่ ให้เต็มไปด้วยความอุดมสมบูรณ์ แต่ยังสอนการใช้ทุกมุมเล็กมุมน้อยในผืนดินนั้นให้เกิดประโยชน์คุ้มค่า
และหลายมุม ในศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติฯ แห่งนี้ เห็นแล้วก็ให้คิดว่า น่าจะประยุกษ์นำมาจัดการที่สวนรอบๆบ้านของเราก็น่าจะได้เหมือนกัน
ที่น่าสนใจอย่าง มุมป่า 5 ชั้น … ศาสตร์แห่งความลับของต้นไม้ ที่แบ่งเป็นไม้สูง ไม้ระดับกลาง ไม้เตี้ย ไม้เลี่ยดิน และ ไม้เลื้อย ซึ่ง อาจารย์ ปัญญา ปุริเวคิน หัวหน้าศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติฯ อธิบายขยายความว่า ธรรมชาติของต้นไม้เขาสามารถจัดตัวเองให้สุมรุมอยู่ด้วยกันได้อยู่แล้ว ยิ่งถ้ามีบ่อน้ำ สระน้ำ อยู่บริเวณใกล้กัน เราก็จะได้ “ไม้น้ำ” เพิ่มมาอีกชั้นด้วย
ลองนึกภาพที่มุมหนึ่งของสวนในบ้าน ลงต้นไม้ขนาดลำต้นสูงลงไปซักต้น จะเป็นไม้ให้ดอก หรือไม้ให้ผลก็ได้ แล้วรอบต้นไม้ใหญ่ ลงต้นไม้ขนาดลดหลั่นกันลงมาซัก 2-3 ต้น ขุดบ่อน้ำเล็กๆ หรือ วางอ่างน้ำ เลี้ยงบัว ใต้ต้นไม้ วางโต๊ะ-เก้าอี้ ขนาดไม่ใหญ่ไม่เล็กตรงนั้น คงได้มุมนั่งเล่นสบายๆ เพิ่มขึ้นมาในบ้านอีก 1 มุม
หรือจะเป็น มุมสมุนไพร .. ที่หากมีบริเวณที่ดินรอบบ้านมากหน่อย ก็จะวางแปลนสวนเป็นร่างกายมนุษย์ แล้วจัดวางประเภท
สมุมไพร ปลูกลงบนส่วนต่างๆ ตามสรรพคุณในการรักษา บรรเทาอาการ อย่างที่ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติฯ ทำ เช่น กลุ่มสมุนไพรใช้ขับลม บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง ปลูกลงบนแปลงส่วนกลางลำตัว / หรือกลุ่มสมุนไพรที่ใช้รักษาอาการเจ็บปวด สมานแผล ก็ปลูกลงแปลงที่สมมติให้เป็นช่วงแขน หรือ ขา เป็นต้น
แต่ถ้ารอบบ้านไม่มีบริเวณมากพอ อาจจะเลือกสมุนไพรที่มีรูปร่างต้นสวย หรือ มีดอกสวย เลือกลงในกระถาง แล้วจัดวางตามมุมต่างๆ เช่น ระเบียงขอบหน้าต่าง มุมเสา ขอบรั้วบ้าน หรือ ขอบบ่อน้ำ ก็ได้เหมือนกัน
อีกมุมน่าสนใจ กับการปลูก พืชผักสวนครัว … มุมนี้ก็ได้ไอเดีย ว่า แทนที่รอบบ้านจะตกแต่งด้วยไม้ดอก ไม้ประดับ เป็นอาหารตา ก็เนรมิตซักมุมนึงของบ้าน ปลูกพืชผักสวนครัว ที่ให้ได้ทั้งอาหารตา และ อาหารกายไปได้พร้อมกัน
ซึ่งรูปแบบจัดสวนครัวไว้ในบ้าน ก็ไม่ใช่จะมีแค่การขุดดินยกเป็นแปลงผักอย่างเดียว แต่ทุกวันนี้ยังมีรูปแบบของสวนแนวตั้ง ปลูกใส่กระถางวางเป็นชั้น เป็นเชิง สำหรับบ้านที่มีเนื้อที่ไม่มากก็ทำได้
ข้อสำคัญในการเลือกผักมาจัดสวน เน้นผักที่ไม่ต้องการดูแลมากนัก หรือ ผักที่ต้องการร่มเงา เพราะอาจจะปลูกไว้ใต้ร่มเงาบริเวณบ้าน เช่น โหระพา กะเพรา เป็นต้น แปลงปลูก หรือ มุมปลูกผักสวนครัว ควรอยู่ด้านเหนือ หรือด้านใต้ของตัวบ้าน หรือ ให้หลีกเลี่ยงเงาบ้านทอดทับแปลงผัก
3 มุมความรู้ บนหลักเกษตรพอเพียง จากการตะลอนไปใน ศูนย์ภูมิรักษ์ธรรมชาติฯ จ.นครนายก นำเสนอเป็นไอเดีย เผื่อใครจะนำไปจัดสวนรอบบ้าน เพราะ “สวน” อาจจะไม่มีอะไรมากมายไปกว่า องค์ประกอบของดอกไม้ ต้นไม้ บ่อน้ำ หรือ อ่างน้ำเล็กๆ สักใบ เพื่อเป็นมุมผ่อนคลายอิริยาบท พักใจให้คลายเครียด ซึ่งไม่ว่าจะมีพื้นที่ขนาดเท่าไหร่ .. จะ ใหญ่ หรือ เล็ก คงไม่ใช่อุปสรรคในการเนรมิต มุมสบายๆ สักมุม ให้กับตัวเอง.